Ký ức thời sơ tán (3)

Huỳnh Dũng Nhi

(Tiếp theo kỳ trước (2))

Nhà thờ họ Phùng 2-2010, xã Thống Nhất (nay là Hữu Văn)

Tụy An là địa điểm thứ ba trại sơ tán báo Nhân Dân đóng quân. Đây là nơi có nhiều kỷ niệm nhất, có lẽ vì là nơi hạ trại lâu nhất, và là nơi chúng tôi ít nhiều trưởng thành sau hai năm sơ tán tập sự. Ở đây, nhiều sự việc, nhiều gương mặt bè bạn in nét rõ nhất trong ký ức của tôi. Khó mà có thể tập họp, sắp xếp bằng cách nào đó để kể cho hết được. Thôi thì nhớ đến việc gì, nhớ tới ai thì kể về việc đó, kể về người đó vậy. Trong việc có người, trong người có việc.

Tổng Hành dinh của trại là nhà thờ họ Phùng mà hình như bác Lê là trưởng họ. Khu nhà thờ họ này khá rộng. Ngoài dãy nhà chính là nơi thờ phụng, còn hai dãy nhà phụ, đâu lại thành hình chữ U, ở giữa là sân (hình như có mái che). Các cô phụ trách, các trại viên bé, “phòng hành chính”, bếp ăn của trại ở đây. Bọn con trai chúng tôi ở nhà bác Lê, cách nhà thờ họ khoảng 50 mét, đi qua một bụi nứa rậm rạp và một vườn có xoan, có bưởi. Tôi nhớ bụi nứa vì dưới bụi nứa này, ngoài nhiều trò khác, chúng tôi thường chơi cái trò không biết gọi là gì: một tay chĩa xuống đất, tay kia luồn dưới tay này nắm lấy tai bên ngược lại, rồi xoay tròn, đếm vòng. Không biết kỷ lục được lập ra là bao nhiêu vòng, nhưng đứa nào làm xong khi dừng lại đều không đi thẳng được, mà cứ lệch về một hướng, có khi đâm thẳng vào bụi nứa, có đứa đi được một hai bước là té cái rụi. Còn tôi nhớ có xoan vì đây là nơi Trần Dũng (con cô Bình Định) leo cây, gãy cành, rơi từ độ cao khoảng trên dưới 2 mét xuống đất. Chúng tôi xúm lại, định đỡ Dũng lên thì Khánh Hoài(con chú Khánh Căn) trong nhà chạy ra ngăn lại. Hoài bảo là người ta nói, người bị ngã cây phải cho nằm một lúc cho có hơi đất, không được đỡ dậy ngay. Không nhớ là chúng tôi có làm theo không, nhưng nói chung là Dũng chẳng bị làm sao cả. Tôi nhớ có bưởi là vì tôi, một xạ thủ súng cao su hạng bét, chưa bao giờ bắn trúng một con chim nào cả, hôm đó đi qua vườn, thấy trên cây có duy nhất một trái bưởi (hình như bác Lê để làm giống), bèn giương súng lên bắn một phát trúng cuống, rớt một cái bịch. Hoảng hồn bỏ chạy, bỏ cả chiến lợi phẩm. Nhân nói chuyện súng cao su, nhớ có một lần, Tảo ngồi học bên cửa sổ, loại cửa khi mở chống lên bằng một cái que, tôi đi ngang, giơ súng cao su nhắm cái que bắn một phát. Cánh cửa rơi sập xuống, đè gãy cây bút máy của Tảo. Không nhớ rồi sau đó có phải đền không.

Phương Hồng (áo sẫm)

Bọn con gái lớn thì ở một nhà xa hơn, hình như phải đi qua con đường giữa làng thì phải. Bọn con trai chúng tôi ít khi qua bên ấy, và cũng chẳng có lý do gì để mà qua bên ấy, nhất là có một dạo chia phe nam nữ, nghinh với nhau. Chẳng vì lý do gì cả. Báo tường do cánh con trai làm “chủ xị” đăng một bài kiểu xã luận, tựa đề “Vì sa cô”, nói xấu, phê phán bọn con gái. “Vì sa cô” thực ra là hai chữ “vì sao” mà chữ o được thay bằng chữ cô, theo cách xưng hô của người Nghệ An, Hà Tĩnh. Nếu như bây giờ mà viết “Visaco”, dám người ta hiểu là một công ty gì đó lắm. Trở lại chuyện phe phái. Đi chơi thì con gái một tốp, con trai một tốp, đi cùng đường nhưng cách xa nhau không quá xa, mà cũng không khá gần. Tủ sách của trại được giao cho bọn con gái phụ trách, chẳng có đứa con trai nào qua mượn. Một bữa, mấy thằng bàn nhau đột nhập nhà bọn con gái, lấy trộm sách. Cũng diễn tập kỹ càng. Đi theo kiểu bộ đội đặc công mới học lóm được. Tính đến cả cách vô hiệu hóa con chó hiền lành của chủ nhà. Cuộc đột nhập thành công. Bọn con gái la oai oái, thừa biết rằng chỉ có bọn con trai là thủ phạm. Cũng trong cái đoạn phe phái nay, có lần nghe Ngô Phương Hồng (chị của Ngô Phương Mai) kéo Violon, mặc dù nghe rất hay đấy, trong bụng rất phục đấy, nhưng tôi vẫn có ba câu truyền miệng cho các bạn: “Còn như cái Hồng-Đánh Violon-Như là gãi ghẻ”. Xin lỗi Hồng nhé, hồi đó còn con nít mà. Lời xin lỗi muộn màng, cũng như lời cám ơn muộn màng đối với Mai vậy.

Ngõ vào nhà bác Lê (nay mới xây tường
bên cạnh). Phải đi qua lối này để sang
nhà bọn con gái (nhà Phương Hồng ở)

Chuyện phe phái chỉ là chuyện nhất thời, còn nhìn chung, con trai con gái trong trại chơi với nhau rất thân mật. Có một dạo, bọn trẻ trong trại thành lập quân đội, phong quân hàm cho nhau. Con gái cũng tham gia, có đứa được phong quân hàm tới cấp thiếu úy, trung úy…Con gái cũng được phân công nhiệm vụ như cứu thương, giao liên, chị nuôi v.v… nhưng thường chẳng có việc gì làm. Bọn con trai thì thường có việc. Đó là đi ném nhau với bọn trẻ địa phương. Chỉ cần “trinh sát” chạy về thông báo là có bọn nào đó thách ném nhau, lập tức lệnh báo động được ban ra, và ào ào, mỗi đứa mỗi cái mũ rơm, kéo nhau lao ra chiến trường. Chiến trường là một khu đất rộng, giống như sân hợp tác hoặc tương tự như vậy, bên cạnh đó có một vùng đất cao, không biết nên gọi là đồi hay là gò. Quân sơ mít thường chiếm căn cứ trên cao này, ném nhau rất hào hứng. Thường là những cuộc ném nhau đều bất phân thắng bại. Quân đối phương khi xong trận, ai về nhà nấy, còn cánh sơ mít thì về trại, ngồi tụ lại, tha hồ khoe thành tích, nào là ném trúng tay thằng này, trúng chân thằng nọ, nào là tránh được một lúc ba cục đất liền... Những thành tích không được kiểm chứng, nhưng là những niềm tự hào không thể dấu được. Không ai nhớ được đã xảy ra bao nhiêu trận ném nhau, nhưng có điều chắc chắn là chẳng ai bị thương cả. Cũng ở cái “sân hợp tác” này, chúng tôi thường chơi trò bắn hoặc ném dơi. Chạng vạng tối, dơi bay ra rất nhiều, bay loạn xạ trên trời. Không bao giờ ném hay bắn trúng nó cả. Nó né rất tài. Đó cũng là một kiểm nghiệm thực tế cho kiến thức “dơi dùng sóng siêu âm để tránh chướng ngại vật” mà chúng tôi được biết qua sách báo.

24-10-2009 - Một lần giao lưu ở nhà Việt Phương

Ở trại, phong trào văn nghệ cũng xôm lắm. Bọn trẻ, đứa nào cũng biết hát, không biết có hay hay không, nhưng đúng giọng, đúng điệu. Có lẽ đó cũng là một trong những thế mạnh của dân thành phố. Chiều chủ nhật, nhiều đứa trai có, gái có, xúm quanh chiếc radio độc nhất của trại, học hát theo đài. Có lần, cô Tân Nhân (mẹ của Khánh Hoài, Khánh Châu, Khánh Như) về trại, có dạy cho bọn trẻ con chúng tôi một bài hát mới cứng, chưa nghe trên đài lần nào. Đó là bài “Tên lửa sông Đà”: “Đêm nay ta về bên sông Đà, rừng bát ngát nở hoa, suối róc rách reo vui…chiến sĩ…” Tôi chỉ nhớ được có hai câu đó, nhưng nhớ mãi cái cảm xúc được biết một bài hát mới, chưa nhiều người biết, và lại do một ca sĩ nổi tiếng như cô Tân Nhân dạy. Học hát trên đài, nghe hát trên đài, chúng tôi cũng lập ra đội đồng ca, dàn dựng một số bài hát, trong đó nhớ nhất là bài “Quảng Bình quê ta ơi”. Có chia bè, có lĩnh xướng đàng hoàng. Khánh Châu lĩnh xướng giọng nam, Oanh (con cô Liên, chú Nghĩa) lĩnh xướng giọng nữ. Chẳng đi biểu diễn ở đâu cả, chỉ hát cho nhau nghe thôi. Hình như cũng có lần biểu diễn phục vụ các bậc phụ huynh vào thăm trại, dịp Phương Hồng đàn violon đó thì phải. Hồi đó phục Phương Hồng, vì cả trại, ngoài Phương Hồng ra, chẳng có ai được học nhạc một cách bài bản cả. Trong bọn con trai, có mấy đứa biết thổi sáo, cũng là do tự mò, tự học, thổi cho kêu, cho đúng bài là hay lắm rồi. Cả trại chỉ có một ống sáo, chuyền tay nhau thổi. Nhớ Khánh Hoài, không hiểu vì sao một dạo bị các bạn “te lô” (nghỉ chơi), có tật liếm vào lỗ thổi của sáo trước khi thổi. Cả bọn bàn nhau lấy ớt bôi vào sáo. Thấy sáo bỏ không, Hoài cầm lấy thổi, nhăn mặt, phun phèo phèo. Cả bọn được một trận cười. Cái ống sáo ngày ấy là vật bất ly thân của cả bọn. Trong một bài nào đó, Hiếu Dân có nhắc chuyện Trần Dũng bị rắn cắn trên đồng, buộc ga-rô bằng chiếc khăn quàng đỏ. Hồi đó, không biết đi ngủ có đeo khăn quàng đỏ không, chứ đi đâu, đứa nào cũng đeo khăn quàng. Lấy khăn quàng đỏ buộc ga-rô, xong dùng cái ống sáo bất ly thân đó xỏ vào, vặn cho chặt. Đưa về nhân viên y tế (tôi nhớ là chú chứ không phải là cô), đồng chí này dùng dao băm bèo rạch vết thương, nặn máu. Chi tiết này tôi chỉ nghe kể lại, không biết có đúng hay không. Đêm đó, chúng tôi đi ngủ trong niềm xúc động thật sự. Ai cũng lo, nhưng không nói ra. Sáng hôm sau thức dậy, nhìn Trần Dũng vui vẻ, mạnh khỏe, cả bọn cười ha ha. (Đang nói chuyện văn nghệ với ống sáo lại nhảy qua chuyện rắn cắn…Thì tôi nói rồi mà, nhớ gì kể nấy. Trong việc có người, trong người có việc, kể việc này lại nhớ đến việc kia, kể luôn kẻo phải tìm cơ hội khác để kể).

Hoài Nam bế con Mốc ở trung tâm bức ảnh. Chụp ở nhà thờ họ Phùng, có lẽ là năm 1966-1967

Trong ảnh, từ trái qua phải:
Hàng trước: Cường, Khánh, Phương Hà, Phương Liên, Thanh Tú, Khánh Như, Hoa Thiều;
Hàng giữa: Quang (em Thiều), Thanh Bình, Ninh Hà, Hoài Nam bế Mốc, Thúy Oanh, không rõ tên lấp sau Như, Hằng con cô Hảo, Lam Hồng;
Hàng 3: Ngọc (lấp sau Thanh Bình), Kiều Tuấn (lấp sau Ninh Hà), không biết là ai lấp sau Hoài Nam, tiếp đến đứng sau Oanh được đoán là Trần Tuấn, rồi đến Hạnh Phúc, Phương Mai và Bích Liên;
Cuối cùng, cắm mặt vào quyển sách có thể là Đặng Nam và Tuấn Phong (?)

(Còn tiếp)
Xem lại: Trại sơ tán (Ký ức thời sơ tán - kỳ 1) / Ký ức thời sơ tán (2)